Elkab

Al meer dan 85 jaar voeren Egyptologen en archeologen van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis archeologisch en epigrafisch onderzoek in Elkab, een site gelegen op de oostelijke oever van de Nijl op ongeveer 80 km ten zuiden van Luxor.

De Oudegyptische naam van Elkab is Nekheb en verwijst naar de belangrijkste godin van Elkab, de gierengodin Nekhbet, samen met de cobragodin Wadjet, de schutsgodin van de farao.

Vanuit een kleine prehistorische kampplaats groeide Elkab uit tot één van de eerste urbane centra aan de oevers van de Nijl. De site is verschillende hectaren groot en makkelijk herkenbaar aan de monumentale 10 meter hoge omwallingsmuur die is opgetrokken uit zongedroogde leemtichels. Binnen deze omwalling bevinden zich onder meer de tempels van Nekhbet en Thot die tijdens de allereerste Belgische opgravingen te Elkab in 1937 door Jean Capart en zijn team werden onderzocht en een belangrijk deel van de necropool van Elkab die bestaat uit een reeks grafvelden uit verschillende fasen van de Oudegyptische beschaving. Deze necropool strek zich ook uit naar het woestijngebied en het indrukwekkende rotsmassief ten oosten van de omwalling waarin honderden rotsgraven werden uitgehakt. Daar bevinden zich onder meer de prachtig gedecoreerde graven van Paheri, Reni, Ahmose en Setau, allen hooggeplaatste ambtenaren uit het Nieuw Rijk. Ook oudere graven werden hier door de Belgische missie ontdekt en opgegraven. In deze tombes werden de hogepriesters van Nekhbet begraven die instonden voor het beheer van tempels in het late Oude Rijk (6de dynastie). Op de top van rotsnecropool bevindt zich ook een monumentaal mastabagraf uit de 3de dynastie. Verder in de woestijn situeren zich ook een aantal heiligdommen waaronder een Ptolemeïsche rotstempel opgedragen aan de godin Shesmetet en een prachtig gedecoreerde tempel uit het Nieuwe Rijk die werd gebouwd onder farao Amenhotep III en was gewijd aan de godinnen Hathor en Nekhbet. Tussen deze tempels staat ook de indrukwekkende Gierenrots, een geïsoleerde rots die is bedekt met duizenden prehistorische rotstekeningen en rotsinscripties uit het Oude Rijk.

Vele van deze monumenten werden in de voorbije decennia uitgebreid en in detail onderzocht door de Belgische missie en leverden een schat aan informatie op over de religieuze en funeraire gebruiken van de bevolking in Elkab. Sinds 2009 focust het onderzoek zich echter op de nederzetting die zich uitstrekt over een groot gebied van ongeveer vijf hectaren ten zuidwesten van de tempels van Nekhbet en Thot. De recente opgravingen hebben goed bewaarde bewoningresten aan het licht gebracht die aantonen dat de oorsprong van deze bewoning teruggaat tot het 5de millennium v. Chr. en een onafgebroken evolutie kende tot in de Koptische periode. De opgegraven resten van huizen, het gevonden aardewerk, stenen werktuigen, fauna materiaal en andere gebruiksvoorwerpen schetsen bovendien een boeiend en gevarieerd beeld van de organisatie van het dagelijkse leven te Elkab. De vondst van exotisch materiaal zoals obsidiaan afkomstig uit Ethiopië, toont bovendien aan dat de site deel uitmaakte van een internationaal netwerk voor de aanvoer van grondstoffen over erg grote afstanden. De ontdekking van een intacte smeltkroes voor de productie van koper uit de 2de dynastie (ca. 2900 v. Chr)—het oudste volledige exemplaar dat ooit in Egypte werd gevonden—wijst ook op de rol die Elkab moet gespeeld hebben in de ontwikkeling en verspreiding van metaalproductie in het oude Egypte.

Het belang van de recente opgravingen te Elkab kan dan ook niet onderschat worden. Onze kennis van de Egyptische beschaving is immers nog steeds grotendeels gebaseerd op informatie afkomstig uit de prachtig gedecoreerde graven en tempels en nog veel te weinig uit de nederzettingen zelf. Het recente onderzoek van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis te Elkab draagt dan ook in grote mate bij aan het opvullen van een belangrijke lacune met betrekking tot onze kennis van het oude Egypte.
 

Partners
Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
Universiteit Gent – Departement geografie
American University in Cairo – Department of Sociology, Egyptology and Anthropology
Universität zu Köln – Institut für Prähistorische Archäologie

Sponsors
Belspo (Research project MO/38/020; 2009–2010)
Yale University Egyptology Endowwment Fund (2012)
Gerda Henkel Stiftung (Research projects A20/F/14; 2015 – 2016, A57/F/18; 2019–2023)
National Geographic Society (Research project GEFNE173-16)
Huis van Horus

Recente publicaties
- Claes, W., 2020. The settlement of Elkab. Nekhen News 31: 18–19.
- Claes, W.; Davey, C. & Hendrickx, S., 2019. An Early Dynastic crucible from the settlement of Elkab. Journal of Egyptian Archaeology 105(1): 29–42.
- Claes, W. & Hendrickx, S., 2021. The lost tell of Elkab [in:] Buchez, N. & Tristant, Y. (éds.), Égypte antérieure : Mélanges de préhistoire et d’archéologie offerts à Béatrix Midant-Reynes par ses étudiants, collègues et amis (Orientalia Lovaniensia Analecta 304). Leuven: Peeters: 189–212.
- Claes, W.; Hendrickx, S.; Devillers, A.; Hart, E.;  Kindermann, K.; De Dapper, M.; Ikram, S.; Storms, G.; Swerts, C. & D. Huyge, 2014. From the early Old Kingdom to the Badarian. Preliminary report on the 2012 excavation campaign in the settlement area of Elkab [in:] Mączyńska, A. (ed.), The Nile Delta as a Centre of Cultural Interactions between Upper Egypt and the Southern Levant in the 4th Millennium BC (Studies in African Archaeology 13), Poznań: Poznań Archaeological Museum: 73–93.
- Claes, W. & Huyge, D., 2016, Finds from Elkab: Revealing the origins of the settlement, Egyptian Archaeology 49: 38–42.
- Claes, W. & Huyge, D., 2017. De nederzetting van Elkab: Op zoek naar de oorsprong van de urbanisatie in het oude Egypte. Science Connection 55: 44–48.
- Claes, W. & Huyge, D., 2017. La zone d’habitat d’Elkab : À la recherche des origines de l’urbanisation en Égypte ancienne. Science Connection 55: 44–48.
- Claes, W.; Vanhulle, D. & De Putter, T., 2021. Obsidian in early Egypt: The provenance of a new fragment from the Predynastic settlement at Elkab and the question of possible exchange routes [in:] Claes, W.; De Meyer, M.; Eyckerman, M. & Huyge, D. (eds.), Remove that Pyramid! Studies on the Archaeology and History of Predynastic and Pharaonic Egypt in Honour of Stan Hendrickx (Orientalia Lovaniensia Analecta 305). Leuven: Peeters: 187–236.
- Depraetere, D.; Devillers, A.; De Dapper, M. & Claes, W., 2021. An enigmatic subterranean building within the Great Walls at Elkab [in:] Claes, W.; De Meyer, M.; Eyckerman, M. & Huyge, D. (eds.), Remove that Pyramid! Studies on the Archaeology and History of Predynastic and Pharaonic Egypt in Honour of Stan Hendrickx (Orientalia Lovaniensia Analecta 305). Leuven: Peeters: 364–388.
- Hendrickx, S.; Claes, W.; Devillers, A.; Storms, G.; Swerts, C. & Vereecken, S., 2016. The Pottery from the Late Early Dynastic and Early Old Kingdom Settlement at Elkab (Excavation Season 2010) [in:] Bader, B.; Knoblauch, C.M. & Köhler, E.C. (eds), Vienna 2 – Ancient Egyptian Ceramics in the 21st Century (Orientalia Lovaniensia Analecta 245). Leuven: Peeters: 259–276.
- Huyge, D., 2012. Urbanisme anno 2600 v.Chr. Belgische archeologische missie ontdekt stad uit het Oude Rijk in Egypte. Science Connection 37: 3–7.
- Huyge, D., 2012. Urbanisme en l’an 2600 av. J.-C. Une mission archéologique belge découvre une ville de l’Ancien Empire en Égypte. Science Connection 37: 3–7.
- Huyge, D., 2013. Death and life in Old Kingdom Elkab. Ancient Egypt 76: 28–37.
- Huyge, D., 2017. King Sahure in Elkab. Egyptian Archaeology 50: 41–43.
- Huyge, D. & Limme, L., 2012. Elkab après Capart : Du campement préhistorique à la ville gréco-romaine [in:] Bavay, L.; Bruwier, M.-C.; Claes, W. & De Strooper, I. (éds), Ceci n’est pas une pyramide ... Un siècle de recherche archéologique belge en Égypte. Leuven: Peeters : 46–59.
- Huyge, D. & Limme, L., 2012.  Elkab na Capart: Van prehistorische kampeerplaats tot Grieks-Romeinse nederzetting [in:] Bavay, L.; Bruwier, M.-C.; Claes, W. & De Strooper, I. (eds.), Ceci n’est pas une pyramide ... Een eeuw Belgisch archeologisch onderzoek in Egypte. Leuven: Peeters: 46–59.
- Kindermann, K., 2021. Predynastic Elkab: A first stoney perspective [in:] Claes, W.; De Meyer, M.; Eyckerman, M. & Huyge, D. (eds.), Remove that Pyramid! Studies on the Archaeology and History of Predynastic and Pharaonic Egypt in Honour of Stan Hendrickx (Orientalia Lovaniensia Analecta 305). Leuven: Peeters: 661–679.
- Marchand, S., 2021. « Entre deux murs… » : Note sur quelques tessons et terres cuites remarquables d’Elkab du IVe siècle av. J.-C. [in:] Claes, W.; De Meyer, M.; Eyckerman, M. & Huyge, D. (eds.), Remove that Pyramid! Studies on the Archaeology and History of Predynastic and Pharaonic Egypt in Honour of Stan Hendrickx (Orientalia Lovaniensia Analecta 305). Leuven: Peeters: 809–827.
- Rowland, J., Maříková Vlčková, P., Hendrickx, S., Herbich, T., Claes, W. & Huyge, D., 2009. Old Kingdom settlement remains at Elkab (Upper Egypt): Preliminary report on the 2009 field season. Bulletin van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis / Bulletin des Musées royaux d’Art et d’Histoire 80: 21–50.